Pracoholizm - jak poznać pierwsze objawy

Pracoholizm bywa często mylony z dużą ambicją i dążeniem do perfekcjonizmu. W niektórych kulturach jest wręcz oczekiwany jak np. w Japonii. W Polsce nieraz mimochodem jesteśmy do niego zmuszani przez różne okoliczności, a jeszcze inni odnajdują ukojenie w jedynej strefie życia, którą są w stanie kontrolować — pracę.

W tym artykule postaram się przybliżyć zagadnienie pracoholizmu, jak go zdiagnozować oraz jak wyjść z nałogu. Żeby jednak dobrze zobrazować skalę problemu, który nagminnie jest bagatelizowany — pozwoliłam sobie zebrać kilka statystyk dotyczących godzin pracy.

Statystyki godzin pracy i potencjalnego pracoholizmu

W 2015 r. Centrum Badania Opinii Publicznej (CBOS) przeprowadziło badanie uzależnień behawioralnych, w którym czytamy “wynik testu wskazuje, iż obecnie dla blisko jednej piątej Polaków (19,1%) mających 15 lat i więcej uzależnienie od pracy stanowi rzeczywisty problem, a w przypadku ponad jednej trzeciej ankietowanych (36,2%) istnieje zagrożenie wystąpieniem takiego problemu.“

W 2019 r. szacowano ok 9-11% pracoholików w społeczeństwie. Wraz z pandemią problem się pogłębił szczególnie wśród osób z własnym biznesem lub z mniejszych firm walcząc o utrzymanie stanowiska i płynności finansowej, ponieważ wiele Polaków pracowało znacznie więcej niż 40 godzin tygodniowo. Z raportu CBOS o zadowoleniu z pracy oraz oceny jej wpływu na sfery życia wiemy, że w randomizowanym badaniu trafiły się osoby pracujące nawet powyżej 59 h tygodniowo.

Obecnie szacuje się, że od pracy uzależnionych jest ok. 15% osób szczególnie rozpoczynających swoją karierę zawodową w przedziale 25-35 rok życia.

W kontekście przepracowanych godzin wspomnę, że w 2017 roku według Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) statystyczny Polak pracował 1928 h rocznie. Na szczęście w ostatnich latach obserwujemy tendencję spadkową i w 2021 jesteśmy już w okolicach 1769 godzin rocznie.

Nie zmienia to faktu, że nadal jesteśmy blisko europejskiej czołówki pracującej najwięcej, ponieważ średnia europejska przepracowanych godzin w tygodniu to 37.

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) w 2021 r. stwierdziła ponad 2,3 tys. przypadków, kiedy pracownicy byli zmuszani do pracy ponad ustawowe 416 nadgodzin. 

W branży IT często pojawiają się dyżury, które wymagają od pracownika pozostania w gotowości poza ujętymi w umowie o pracę godzinami. Reguluje to art. 151 Kodeksu Pracy, który określa, że pracownika ma prawo do odpoczynku:

• 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdej dobie pracowniczej;
• 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu rozliczeniowym.

Oczywiście z czasem przechodzicie na B2B lub indywidualne kontrakty, więc te granice stale się przesuwają. 

Czym jest pracoholizm?

To uzależnienie behawioralne, w ramach którego bez pracy człowiek czuje się nieszczęśliwy. Nie umie odpoczywać od swoich zadań, a rodzina, hobby, sen, a nawet pozostałe potrzeby fizjologiczne spadają na dalszy plan.

Możesz odczuwać ją jako silną potrzebę wykonywania swoich obowiązków zawodowych. Każde zadanie musi być wykonane perfekcyjnie i monitorowane przez Ciebie na każdym etapie.

Powinieneś się zaniepokoić, jeśli:

• źle śpisz albo śni Ci się cały czas praca i budzisz się zmęczony,
• podczas weekendów spada Ci samopoczucie, a dopiero w poniedziałek wracając do pracy, czujesz się sobą.
• masz poczucie, że tylko Ty możesz zrobić zadania dobrze, więc wszystko bierzesz na siebie.
• wszystkie tematy niezwiązane z pracą po prostu Cię nudzą, a przez to spotkania towarzyskie są męczące.
• podczas urlopu i tak stale jesteś przyklejony do telefonu służbowego, sprawdzasz maile i monitorujesz procesy. O pracy na urlopie według statystyk myśli ok. 40% ludzi.
• masz wrażenie, że otaczają Cię sami "idioci". Nikt nie rozumie Twoich idealnych planów, a najbliżsi nie zdają sobie sprawy z ważnych zadań, jakie na Tobie ciążą.
• rodzina i przyjaciele zwracają Ci uwagę, że się zmieniłeś i ucierpiały na tym Wasze relacje.
• kupujesz sobie przedmioty czy usługi pod wpływem impulsu — kompensujesz sobie w ten sposób braki emocjonalne i towarzyskie. A żeby nie naruszać budżetu, robisz kolejne nadgodziny, by wszystko się spinało — błędne koło.

Przyczyny powstawania pracoholizmu

Wychowanie

Dzieci bardzo często odtwarzają schematy zaobserwowane od rodziców, zatem osoby, których rodzice ze względu na zobowiązania zawodowe nie poświęcali dużo uwagi w dzieciństwie, są w grupie ryzyka. 

Często też rodzice mają określone oczekiwania od dziecka np. wysokie stopnie w szkole, osiągnięcia w zajęciach sportowych lub np. gry na instrumentach itd. Dzieci mają osiągać sukcesy od najmłodszych lat i musi to być okupione ciężką pracą, nawet jeśli niekoniecznie wiąże się to z pasjami malucha.

Ucieczka od innych problemów

Każdy człowiek ma jakieś problemy i różnie sobie z nimi radzi. Wśród tych rozwiązań jest ucieczka w pracę — strefę życia, która jest przewidywalna, pozornie usystematyzowana i daje poczucie stabilności oraz bycia potrzebnym.

Pozornie najlepsze wyjście z patowych sytuacji zazwyczaj później odbija się na zdrowiu, a problemy wracają ze zdwojoną siłą. Z własnego doświadczenia mogę powiedzieć, że nie polecam tego rozwiązania.

Wyścig szczurów

Szczególnie w korporacjach odczuwalny jest efekt “wyścigu szczurów”, czyli gonienie za osiąganiem kolejnych sukcesów, by sukcesywnie wspinać się po kolejnych szczeblach kariery w strukturach. 

Bardzo często wiążę się to z pracą po godzinach, dużą presją i oczywiście stresem. Też może wzbudzać u niektórych niezdrową rywalizację, podejrzliwość, a nawet paranoję. 

Jeśli takie naciski na nieracjonalne podkręcanie tempa pracy i wykonywanie zadań ponad siły pracowników wychodzi ze strony przełożonego — powinna Ci się zapalić czerwona lampka ostrzegawcza.

Konsekwencje zdrowotne pracoholizmu

Co ciekawe — pracoholizm jest podobnie, jak uzależnienia od używek jest tematem wstydliwym. Brak kontroli między pracą a życiem osobistym szczególnie w patologicznych wydaniach, które rozwinę później, doprowadza do wypalenia zawodowego.

Więcej o sygnałach przeciążenia pracą umysłową przeczytasz tutaj >>.

W dalszej konsekwencji pracoholik traci wiarę we własne umiejętności i pewność siebie, a potem powołanie, ponieważ już nic w życiu nie sprawia radości i popada w depresję.

Ekstremalne przypadki patologicznego pracoholizmu, które zdarzają się m.in. w Japonii to śmierć z przepracowania nazywana “karoshi” - dosłownie umierają podczas urlopu, gdy są zmuszeni do zmiany trybu życia i są odizolowani od pracy. Od 1969 r. rząd Japonii odnotował 10 000 takich przypadków.

W Polsce też się sporadycznie zdarzają — bezpośrednią przyczyną zgonu jest zawał serca lub rozległy wylew krwi do mózgu spowodowany nadmierną pracą w niesprzyjających warunkach oraz duży stres rozłożony w czasie. Z ostatnich głośniejszych spraw nagłośnionych w mediach był zgon przepracowanego lekarza, który zmarł po kilkudniowy dyżurze.

Leczenie pracoholizmu

Zazwyczaj kończy się na pomocy terapeutów i nauce samokontroli, planowania dnia oraz wyrażania emocji. Bardzo często pracoholicy również mają problem z samoakceptacją, ponieważ zamartwiają się dosłownie każdym błędem w pracy.

Kolejnym elementem terapii będzie przymusowy urlop minimum przez 3 tygodnie, by przejść najgorszy okres “abstynencji”. To forma “terapii szokowej”. Zalecany jest zorganizowany odpoczynek w innym otoczeniu, najlepiej z różnymi aktywnościami, by nie był monotonny.

Ważne! Odpoczynek powinien być stopniowy z akcentem na zwalnianie codziennego tempa, by wreszcie cieszyć się urlopem.

Pod żadnym pozorem w tym czasie chory nie powinien mieć dostępu do kontaktu z pracownikami firmy. Telefon służbowy i laptop powinien zostać w tym czasie skonfiskowany. 

Najbliższe otoczenie pracoholika

Rodzina i przyjaciele pracoholika wraz z pogłębianiem się jego uzależnienia od pracy zauważą, że coraz bardziej się od nich oddala. Swoje emocje, wszelkie niepowodzenia w pracy lub irytację podczas dni wolnych wynikającej z braku swoich zadań często przenosi na najbliższych.

Podczas leczenia pracoholik nieraz odkrywa rodzinę na nowo — ale nie każda rodzina przetrwa tę próbę. W wielu przypadkach kończy się to utratą najbliższych, jeśli doświadczyli zbyt wiele przykrości, a sam problem uzależnienia od pracy nie został zauważony w porę.

Dbaj o siebie!

Nałogi dotyczą większości ludzi — niektórzy są uzależnieni od cukru, inni od papierosów, a jeszcze inni od pracy. We wszystkich swoich działaniach staraj się zachować zdroworozsądkowy umiar.

Pamiętaj o odpoczynku, zdrowym odżywianiu się, wysypianiu i pozwalaniu sobie na bycie po prostu sobą. Jeśli zauważyłeś jakiekolwiek niepokojące sygnały opisane wyżej u siebie — skonsultuj się z bliskimi, a może nawet zasięgnij opinii specjalisty.